Mimarlık Kentleşmenin Neresinde?
Adana
Tarih�e ve Co�rafi �zellikler
Yazdırılabilir Sayfa

Adana, Türkiye'nin güneyinde Akdeniz Bölgesi'nin Do�u Akdeniz Bölümü'nde yer alan 14.030 km² yüz ölçümüne sahip bir ildir. �lçe say�s� 13 olan Adana'n�n 46 Belediyesi,550 köyü bulunmaktad�r. Adana ili ve il merkezi Türkiye'nin en önemli tar�msal üretim bölgelerinden olan Çukurova Deltasi'nda yer al�r ve esas olarak geli�imi ve ekonomisi tar�msal üretim ve tar�ma dayal� endüstri yo�unlukludur. 05.06.1986 tarihinde ç�kar�lan 3306 say�l� yasa ile Büyük�ehir statüsüne kavu�mu�tur.

2000 y�l� Genel Nüfus Say�m� sonuçlar�na göre; 1 849 473 olan ilimiz toplam nüfusunun 1.397.853’ü �ehirlerde (%64,90), 451.625’i (%35.10) ise köylerde ya�amaktad�r.

Y�ll�k �ehir nüfusu art�� h�z� %21.70, köy nüfusu art�� h�z� ise % 6.29’dur. Büyük�ehir nüfusu 1.130.710’dur. Erkek nüfus oran� %49.74, kad�n nüfus oran� %50.26’d�r. Adana ili �ehir nüfusu aç�s�ndan Türkiye be�incisi il nüfusu aç�s�ndan ise Türkiye alt�nc�s�d�r.

Adana, nüfus say�s�, yo�unlu�u, art���, kentle�me ve ekonomik geli�me h�z� bak�mlar�ndan ba�ta gelen illerdendir. Nüfus yo�unlu�u, Türkiye ortalamas�n�n iki kat�na yak�nd�r (95 ki�i/km²). Nüfusun yakla��k %66's� (1/3'den ço�u il merkezinde) kentsel; %34'ü de k�rsal yerle�melerde ya�ar. Ilçe merkezlerinden kimileri (Kadirli, Kozan, Ceyhan) nüfus say�lar� ve i�levleri bak�m�ndan birer orta boylu kent niteli�indedir. Adana ili, nüfus art�� h�z� bak�m�ndan Türkiye'de 3. s�ray� al�r (y�lda yakla��k %0.36).Çal��an nüfusun genel nüfusa oran� %40'�n üstündedir. Bunun yakla��k %65'i tar�m, %15 i�leme endüstrisi kollar�nda çal���r. Türkiye'nin iç ve d�� ticaretinde önemli rol oynayan kimi tar�m ürünleri büyük ölçüde Adana'da yeti�tirilir. �l topraklar�n�n yakla��k %36's� tar�ma ayr�lm��t�r.

Adana ili 35°-38° kuzey enlemleri ile 34°-46° do�u boylamlar� aras�nda yer almaktad�r. �l merkezi Akdeniz'e yakla��k 50km uzakl�ktad�r. Seyhan ve Yüre�ir ilçeleri ilin merkezini olu�turur. Kuzeyinde Kayseri, do�usunda Osmaniye, Kahramanmara� ve Gaziantep, bat�s�nda Ni�de ve �çel güneydo�usunda Hatay illeri yeralmaktad�r. Güneyi 160km’yi bulan Akdeniz k�y�lar�yla s�n�rlanan �ehrin merkezinin denizden yüksekli�i 23 metredir.

�lin, �ç Anadolu'dan Suriye ve Mezopotamya'ya uzanan yollar üzerindeki konumu önemlidir. Toroslar ve Amanos Da�lar� Birinci Dünya Sava�� y�llar�nda demir yoluyla a��ld�. 1950'den sonra iç Anadolu, Güneydo�u ve Do�u Anadolu'ya stratejik önemide olan düzenli kara yollar�yla ba�land�.

Adana, topraklar� içinden geçen Seyhan �rma�� sayesinde çok verimlidir. NATO'nun �ncirlik Hava Üssü, Adana il merkezinin yakla��k 12km do�usundad�r

Adana kentinin bulundu�u Çukurova Deltas�, Akdeniz k�y�lar�ndan kuzeyde Toros Da�lar�'n�n yüksek tepelerine uzan�r. Yeryüzü �ekilleri bak�m�ndan farkl� iki bölümden olu�ur. Güneyde, il alan�n�n yakla��k %27'sini kaplayan alçak, s�cak ve verimli ovalar yay�l�r. Bunlar�n ba�l�calar�, Seyhan, Ceyhan ve Tarsus �rmaklar�n�n yüzy�llardan beri sürükledi�i alüvyonlarla olu�an Çukurova Deltas� (Adana Ovas� olarak bilinir) ve Ceyhan �rma��n�n açt��� bo�az ile Adana Ovas�'ndan ayr�lan Ceyhan Ovas�d�r. �lin kuzeyi tepelikler, yaylalar ve büyük bir bölümü Toros sistemine ba�l� da�larla kapl� çok engebeli bir bölgedir. �l topraklar�n�n yakla��k %73'ü kaplayan bu bölümün bat�s�nda Karanfilda�� (3059 m), Güzeller Tepesi (3461 m) ve il s�n�r�n�n biraz d���nda Demirkaz�k Tepesi (3756 m) gibi Orta Toros'lar�n, Alada�lar ad�yla bilinen, yer yer sürekli kar ve küçük buzullar�n görüldü�ü en yüksek doruklar� yer al�r. Do�udaki da�lar, Do�u Toroslar ad�yla, Kuzey-Do�u yönünde birbirine ko�ut ve yer yer 2500-3000m'yi a�an s�ralar halinde uzan�r. �lin kuzey ve güney bölümleri aras�nda yer �ekillerindeki bu ayr�l�k iklim, bitki örtüsü, tar�m etkinliklerinin niteli�i, nüfus yo�unlu�u, kentle�me derecesi gibi bir çok konuda farl�l�klara yol açar. Denizden uzakla�t�kça karasal bir nitelik kazanan Akdeniz iklim etkisi egemendir.

Tarihçe
Adana'ya ait en eski yaz�l� kay�tlara ilk defa, Anadolu yar�madas�n�n en köklü uygarl�klar�ndan biri olan Hititlerin kaya kitabelerinde rastlanmaktad�r. Bo�azköy metinleri olarak bilinen MÖ 1650 y�llara tarihlenen bir Hitit tabletinde, Adana havalisinden “Uru Adania” yani “Adana Bölgesi” olarak bahsedilmektedir. Bu konuda sadece bu tablet dikkate al�nacak olsa bile “Adana” ismi en az 3640 y�ll�k bir geçmi�e sahiptir. S�ras� ile bu bölgeye gelen her kavim, devlet ve geli�en her uygarl�k kendi kültür anlay��� ve de�erleri içerisinde beldelere isim vermi� ve isimlerin anlam�n� aç�klam��t�r. Homer'in Ilyada's�nda da bu bölgeye Adana denilmi�tir.

“Danuna” isminin de MÖ yasayan kavimlerce bu bölge için kullan�ld��� bilinen bir gerçektir. Bulunan kay�tlarda da mevcuttur. Hatta Danunal�lar�n yöre kurallar�na ad ve paye verecek kadar kudretli olduklar� da bilinmektedir. “Danuna” ad�n�n as�rlar boyunca de�i�erek zamanla “Batana” ve daha sonra “Adana” olmas� da çok kuvvetle muhtemeldir.

Yöreye gelen Türkler'in, yüksek Toroslar� a��p güneye do�ru sarkmalar� s�ras�nda yöreye "Çukurova" ad�n� vermeleri de do�an�n insanlara verdi�i ilham�n güzel bir örne�idir. Toroslardan sonra adeta düz bir görünüm içinde çok tatl� bir e�imle Akdeniz'e kadar inen bu bereketli topraklar Türkler için "Çukurova" olarak bilinmi�tir. Günümüze kadar da böyle bilinmektedir.

Bölgenin tarihi ad� olan Kilikya ve Silisya (Cilicia) da bu bölgede bulunan zengin Kilkin yani kireç ve yine çok bol olarak bulunan Silex yani çakmak ta�� madenlerinden dolay� verilmi�tir. Bir ba�ka ifade ile yöre, co�rafi özelliklere göre isimlendirilmi�tir.

�lkça�da Adana, Anadolu'yu ba�tan ba�a geçerek Gülek bo�az�'ndan Tarsus'a inen yol üzerinde bir konak yeriydi. Hitit tabletlerinden Hititler döneminde kent ve çevresinde Kizzuvatna Krall���'n�n egemen oldu�u anla��lmaktad�r. Yöre, MÖ 16. yy'da Hitit Federasyonu'na, Hitit Devleti y�k�ld�ktan sonra Çukurova'da kurulan Kue Krall���'na ba�land�. MÖ 9. yy sonlar�na do�ru Asur, MÖ 6. yy'da Persler, MÖ 333'te Büyük �skender'in egemenli�ine girdi. �skender'in ölümünden (MÖ 323) sonra da Selefkiler'e ba�land�. MÖ 66'da Romal� konsül Pompeius taraf�ndan ele geçirildi. Roma �mparatorlu�u ve Bizans dönemlerinde, elveri�li konumu nedeniyle önemli bir ticaret merkezi durumuna gelen 704'de Halife Abdülmelik taraf�ndan Emevi topraklar�na kat�ld�. Abbasi halifesi Harun Re�it eski ilkça� kalesini (Adana kalesi) yeniden yapt�rd�. IX. yy'da Adana Çukurova'n�n önemli bir kültür ve ticaret merkezi durumundayd�. Ayn� yüzy�lda Yazman adl� bir Türk komutan bölgeyi yar� ba��ms�z yönetti. Bölge daha sonra M�s�r'daki Toluno�ullar�'n�n eline geçti.

Bizansl�lar, Abbasiler'in zay�f dü�mesinden yararlanarak 10. yüzy�l�n ba�lar�nda kenti yeniden topraklar�na katt�lar. Alparslan'�n Malazgirt Zaferi'ni (1071) izleyen y�llarda Adana, Selçuklular'�n egemenli�ine girdi (1083-1097). Bu dönemde Çukurova'ya Do�u'dan gelen bir çok Türk boyu yerle�ti. 1097 Haçl� seferiyle Adana'da Selçuklu egemenli�i sona erdi. 14. yüzy�l�n ilk yar�s�nda Memluklular'�n eline geçen Çukurova'ya çok say�da Türkmen oyma�� yerle�tirildi. 1352'de yöreye Memluklullara ba�l� Türkmen Beylerinden Yüregiro�lu Ramazan Bey egemen oldu. Ramazano�ullar� ad�n� alan Beyli�in merkezi Adana'yd�. Ramazano�ullar�'n�n yönetiminde kent geni�ledi, camiler, hanlar, kamu binalar�yla süslendi.

Yavuz Sultan Selim'in M�s�r seferi (1517) s�ras�nda Osmanl� topraklar�na kat�lan Adana'y� 1608'e kadar yine Ramazano�ullar� yönetti.1672'de Adana’ya u�rayan Evliya Çelebi kente ili�kin ayr�nt�l� bilgi verir. Adana, 19. yy'�n ortalar�na do�ru Osmanl� Devleti'ne kar�� ayaklanan M�s�r Valisi Kavalal� Mehmet Ali Pa�a taraf�ndan ele geçiridi ve M�s�r Ordusu'nun karargah� olarak kullan�ld�. Londra antla�mas�yla (1840) Osmanl�lar'a geri verildi.1867'deki yönetsel düzenlemede vilayet oldu. 1886'da Mersin-Adana demiryolunun aç�lmas�, pamuk tar�m�n�n ve kentin ekonomisinin canlanmas�na, nüfusun artmas�na neden oldu. Ermeniler'in 1909'daki ayaklanma giri�imleri bast�r�ld�.

Birinci Dünya Sava�� s�ras�nda (1914-1918) Toros ve Gavurda�� tünelleri ve Ba�dat demiryoluyla kent �stanbul ve Suriye'ye ba�land�. Birinci Dünya Sava�� sonras�nda 24 aral�k 1918'de Frans�z birlikleri, i�birlikçi Ermeni çeteleriyle Adana'y� i�gal etti. Türk milis kuvvetlerinin �iddete direnmesi, i�galcilerin önemli kayba u�ramalar�na neden oldu. 20 Ekim 1921'de imzalanan Ankara �tilafnamesi hükümleri uyar�nca 5 Ocak 1922'de Frans�z i�gal kuvvetleri kentten çekildi. Bu tarih, halen Adana'n�n kurtulu� günü olarak kutlanmaktad�r.

Ekonomi
Tar�mda makinele�me ve sulama çok geli�mi�tir. Ekili alan�n yakla��k %20'sinde tar�m yap�l�r. Bu, Türkiye ortalamas�n�n iki kat�ndan fazladir. 19. Yüzyil'in ikinci yar�s�nda ABD'deki uzun iç sava��n pamuk üretimini aksatmas�yla artan d�� istem, tar�m�n geli�mesinde etkili oldu. 1950'den sonraki y�llarda yollar�n, liman ve sulama tesislerinin yap�lmas�, ta�k�nl�klara kar�� önlem al�nmas�, batakl�klar�n kurutulmas�, yeni endüstri alanlar�n�n kurulmas� giderek artan ve çe�itlenen tar�msal ürünlerin yeti�tirilip i�lenmesi sonucu buraya ba�ka bölgelerden gelip yerle�enlerin say�s� artt�.

Adana Türkiye'nin sürekli ya da en çok göç alan illerdendir. Her y�l özellikle pamuk hasad� s�ras�nda onbinlerce tar�m i�çisi, geçici olarak Adana'ya gelir ve bunlarin birço�u yerle�ir. Son y�llarda Güneydo�u terörü nedeniyle göç al�m� daha da yogunla�m�� durumdad�r. Adana'da i�leme endüstrisi, özellikle tar�msal ürünleri i�leyen kollar 1950'den sonra büyük geli�me gösterdi. Ba�l�calar� ç�rç�r, pamuk ipli�i, pamuklu dokuma, besin maddeleri (un ve bitkisel ya�), sabun, kereste, çimento endüstrileridir. �lde ayr�ca birçok tamirhane ve dökümhane de vard�r. Türkiye'deki endüstri i�çilerinin yakla��k %7'si Adana'dad�r.

1950'li y�llarda h�zl� kentle�meye ba�l� olarak in�aat malzemesi üreten fabrikalar da faaliyete ba�lam��t�r. 1956 y�l�nda Osmaniye, Gaziantep, �çel, Konya yollar�n�n birinci s�n�f yol durumuna gelmesi Adana'n�n transit merkez olmas�n� sa�lam�� ve ilin önemi artm��t�r.

�l genelinde faaliyet gösteren ve Adana Sanayi Odas�'na kay�tl�, 10 ve daha üstünde i�çi çal��t�ran i�yeri say�s� 732'dir. Bu rakam dü�ük olarak görülebilir. Ancak faaliyet gösteren sanayi i�letmelerinin birço�u büyük ölçekli olup çok say�da i�çi istihdam edilmektedir. Bu gün ülke genelinde faaliyet gösteren 500 büyük sanayi kurulu�unun 18 adedi Adana'da bulunmaktad�r.

Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hatt� projesinin gerçekle�mesi konusunda da çal��malar yap�lmaktad�r.

Turizm
Arkeolojik sit bölgeleri, tarihi kal�nt�lar ile kültürel ve etno�rafik de�erler; Adana ilinin en önemli turizm kaynaklar�ndand�r �lde çe�itli uygarl�klara ait toplam 65 adet büyük boyutlu sit alan� bulunmaktad�r. Bu sit alanlar� içinde Kozan merkez ve Seyhan ilçe merkezi gibi kentsel sitler, Misis, Magarsus, Anavarza gibi arkeolojik sitler, A�yatan, Akyatan, Yumurtal�k Lagünü gibi do�al sitler, ayr�ca an�tsal nitelikli kültür varl�klar� da bulunmaktad�r. Bunlar Misis ve Adana Ta�köprüsü, Ulucami, Arasta, han-hamam gibi dini, askeri ve resmi yap�lard�r.

Karatepe konumu itibariyle, arkeolojik de�erlerinin yan�s�ra do�al güzellikleri de içermektedir. Sit Bölgesi Aslanta� baraj gölü, çam ormanlar� ile kapl�d�r ve bu alan 7.715 hektar büyüklü�ündeki Karatepe-Aslanta� Milli Park�n� olu�turmaktad�r. �lde kültür amaçl� gezilerin önemli bir k�sm� Karatepe'ye yap�lmaktad�r. Baraj gölünün yaratt��� peyzaj, an�lan orman varl��� nedeni ile Ege-Akdeniz k�y�lar�nda görülen manzaralarla e�de�erdir. Bu özellikleri ile Karatepe, do�a ve kültür de�erleri kar���m�n� sergileyen bir aç�k hava müzesidir.

Eski bir tarihi geçmi�i olan Adana yöresinde çe�itli uygarl�klar ya�am�� ve iz b�rakm��lard�r. Bu kültür sentezini olu�turan etkenler içinde Hitit kültürü a��rl�kl� bir yer tutmakla birlikte, di�er uluslar�n verdi�i katk�larla da tarih boyunca zenginle�mi�tir. Burada hüküm sürmü� 10 medeniyetin etkileri Adana'n�n kültür ya�am�nda, hala görülmekte ve hissedilmektedir. Adana ve Çukurova kültürünü önemli �ekilde etkileyen gruplar özellikle göçebe, Türkmen ve yörük a�iretleridir.

Kaynaklar
T.C. Adana Valili�i : www.adana.gov.tr
Adana Büyük�ehir Belediyesi : www.adana-bld.gov.tr
Çukurova Üniversitesi Adana Tan�t�m Sitesi : adana.cukurova.edu.tr
Vikipedi, Özgür Ansiklopedi : tr.wikipedia.org

 

Proje Sponsoru Proje Organizasyonu Copyright© 2006 - Arkitera Mimarlık Merkezi