Mimarl�k Kentle�me'nin Neresinde? - �zmir

“Sevgili Ba�kan�m�z
Say�n Ahmet Piri�tina’n�n
an�s� önünde sayg�yla…”

Cahit Külebi, “�zmir’in denizi k�z / K�z� deniz / Sokaklar� hem k�z / Hem deniz kokar!..” diye anlat�r �zmir’i. Bir kez görenlerin kalbinin orada kalmamas� imkans�z gibidir. Gidenler tam kopamaz; bir ayaklar�n� orada b�rak�r; bir bahaneyle geri döner; ilerde dönmenin umudu ile ya�arlar; �ark�lar söylerler hasretlerinden… Gelenler de bural� olmasa da hemen bural� olur; sahiplenir; �zmirli gibi ya�amaya ba�larlar… Herkesi, kendine benzeten bir kenttir �zmir… O kadar sahiplenir çocuklar�n�… Bask� kurmaz; kendi gibi olmalar�na izin verir… Bu yönü, “demokratl�k” olarak bilinen yönüdür ulusça…

Anaç ve di�i yönünün, “natura”s� haline gelmesi kolay olmam��t�r ku�kusuz. Diyarbak�r surlar�n�n Yüzlerce ve binlerce y�l ne kurbanlar vermi�tir zorbalara...Hiç zora gelememesi, dayatmalar� hiç sevmemesi, hele oldu bittilere tepki göstermesi, kimine göre asilik, kimine göre muhalifliktir… Bu “gavur” denilen yönüdür baz�lar�nca…

Zeytinya��nda kavrulan domates kokusudur; rak� yan�ndaki cac�k, kavundur �zmir; yazlar� Çe�me’dir… K���n pencere arkas�ndan, yaz�n yeni y�kanm�� balkondan Kar��yaka’n�n, Kordon’a, Kordon’un, Kar��yaka’ya kald�rd��� rak� kadehidir… Bu da “imrenilen” yönüdür herkesce...

Bir ulusun ba��ms�zl�k sava��n�n ba�lad��� ve bitti�i nokta olarak, kendi geçmi�inden dersler alan ve ya�ad�klar� ile ders veren bir kenttir �zmir. Ço�u kenti saran mekansal geli�melerden nasibini alsa da, yak�n geçmi�inde kar�� durmay�, kar�� durman�n s�n�r�n�, oluvereni kendi lehine dönü�türmeyi yeniden deneyimledi. Kar�� taraf olman�n, proje üretme sorumlulu�unu da içerdi�ini; kentliyi bir araya getiren projelerin ise kazan�mlar� siyasi de�il, sosyal ve kültürel alanda arayan yürekli ve vizyon sahibi öncüler-yöneticiler sayesinde ba�ar�ld���n� ö�rendi.

"Mimarl�k Kentle�me'nin Neresinde?" bulu�mas� için �zmir d���ndan gelen konuklar�, kentin 3 önemli deneyim alan� ile tan��t�rma fikri bu nedenlerle ortaya ç�kt�. Her biri ba�l� ba��na do�a/insan kar��tl���n�/bütünlü�ünü temsil eden mekanlar olmas�n�n yan� s�ra önemli birer kentsel bulu�ma alan� olan bu mekanlardan ilk olarak, �zmir kentini, siyasi merkezle kar�� kar��ya getiren, hatta kentliyi “yap�ls�n m�-yap�lmas�n m�?” sorusunun dar koridoru içine iten Kordon Yolu deneyimi üzerinde duruldu. Otoyolun kent içi geçi�i olmamas� yönündeki tüm yasal kazan�mlar�n üzerinde, toplumsal bir kazan�m alan� haline gelmesi, oldu bittiye getirilerek yap�lan dolgusu üzerinde gerçekle�tirilen son derece yal�n düzenlemesi ve farkl� kentsel tabakalar� kucaklayan geleneksel yap�s� ile Kordon, kenti-kentliyi do�aya kavu�turan, gün bat�m�n�n kutsamaya, ak�am�n festivale dönü�tü�ü bir alan… Kamusal alan tasar�m�n�n ne oldu�u, bir mekan�n kentliye ait olmas� için hünerli tasar�m becerilerinin gerekli olup olmad��� muhasebesinin yap�lmas� için iyi bir sorgulama alan�…

�kinci ö�renme alan�, kentin tam ortas�nda kalm�� bir do�a parças� olan �nciralt� oldu. Truva’y� ku�atan Agememnon’un, yaral� askerlerini tedavi ettirmek için, ününü duyarak getirdi�i kapl�calar, hala onun ad�yla an�lmakta… Agamemnon ve askerleri, �zmir’in iç titreten nemli k�� ayaz�nda, ya�mur alt�nda çamlarla kapl� yamaçlar� seyrederken s�cak suya girerek hem tedavi hem terapi yapt�lar m� bilemeyiz, ama yer alt�ndaki jeotermal kaynaklar�n, Satsuma mandalinin ilk elde edildi�i topraklar olan �nciralt�’nda turfandac�l�k ve kesme çiçekçilik yapmak için emsalsiz bir f�rsat sa�lad��� bir gerçek… Mülk sahibi-kullan�c�-yat�r�mc�-yönetici uzla�mas� ile yak�n geçmi�te iskana aç�lmas�na ramak kalm��ken korumaya al�nan, buna ra�men üzerindeki rant bask�s� süren, tar�m alan� olmas� bo�luk olarak alg�lanan ve bu nedenle her kesimin üretti�i çe�itli projelerin nesnesi haline gelen bir bölge �nciralt�… Tar�m�n, kentin asal arazi kullan�m türlerinden biri olabilece�inin en önemli kan�tlar�ndan biri olarak, �ehircilik disiplininde kent tan�m�n�, “tar�m d��� sektörlerle” özde�le�tirerek yapanlar� yarg�l�yor sanki...

Kent ya�am�n�n sergilendi�i son alan, �zmir’in rakipsiz tek merkez özelli�ini hala sürdüren Kemeralt� kent merkezi…Tarihsel özelliklerini koruyan kentlerin geleneksel ticaret merkezlerine benzer yap�daki bu merkez, ça�da� al��-veri� merkezi e�iliminin yaratt��� tüm olumsuzluklara kar��n var olmaya çal���yor. Orta ve orta-alt gelirli kentlinin vazgeçemedi�i, �zmir yak�n çeper yerle�meleri için prestij al��-veri� mekan� olma özelli�ini azalarak sürdüren Kemeralt�, giderek kültür mekan� merakl�s� kentlinin daha s�k u�rad��� bir yer haline gelmeye ba�lad�. Bunda, han, meydan ve sokaklarda yap�lan düzenlemelerle vakit geçirme seçeneklerinin artt�r�lmas�n�n yan� s�ra, büyük al��-veri� merkezlerinin sunamad��� insanc�l kültür mekanlar�na duyulan özlem de etkili oldu hiç ku�kusuz…Nitekim Kemeralt�’nda içilen, cezvede de�il fincanda pi�irilmi� yorgunluk kahvesinin yerini, hangi lezzet tutabilir.

Ku�kusuz olumlu deneyimlerin yan�nda, bir çok kentin ya�ad��� mekansal sorunlar�n benzerlerini gündelik ya�am içerisinde �zmir de ya��yor. Her di�inin elde edilemeyen yan� gibi, �zmir’in fethedilemeyen yanlar� da, baz� kesimler için k��k�rt�c� olma yönünü koruyor…Nitekim gelece�e ili�kin gündeme getirilen projeler, yeni fetihlere ili�kin ipuçlar� veriyor. Yeni stratejilerin, öngördü�ü politikalar� örten yap�s�, akl�m�za �u soruyu dü�ürüyor: Vaaz edilen son yat�r�mlar, bu topraklardan do�an bir imge olan Truva At�’n�n, günümüzde estetize edilmi� yeni biçimleri mi? Ve bal�k-rak�-deniz ekseninde gezinen �zmir, kendini di�er kentlerden farkl� k�lan özelliklerini ve mevzisini, her �eye kar��n koruyabilecek mi?